• ACTH, internationaal gebruikelijke afkorting van adrenocorticotroop hormoon (v. wetensch. adren = bijnier; Lat. cortex = schors; Gr. trepoo = aandrijven), officiële naam thans corticotropine, ook nog vaak corticotrofine genoemd, een hormoon dat wordt gevormd door de voorkwab van de hypofyse. Dit zal gebeuren na stimulatie van de hypofyse door corticropine releasing hormoon (CRH) dat vrijgesteld wordt door de hypothalamus.
• De vrijgave van CRH en ACTH wordt geregeld via een negatief feedback systeem
• ACTH zal de bijnierschors stimuleren tot productie van o.a. cortisol, aldosteron, dehydroepiandrosteron (DHEA) en andro-steendion.

Bijnierschorsinsufficiëntie

Bepaling van ACTH kan helpen bij bepalen of bijnierschors-insufficiëntie primair, secundair dan wel tertiair is.

• Primair ofwel ziekte van Addison genoemd, welke veroorzaakt wordt door een systemisch of lokaal proces dat zorgt voor een progressieve destructie of dysfunctie van de bijnierschors. Dit zorgt ervoor dat alle bovenvermelde adrenale hormonen deficiënt zijn. Het ACTH gehalte zal verhoogd zijn door de negatieve feedback, vooral door het verlaagd gehalte cortisol.
• Secundaire/tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie wordt veroorzaakt doordat de hypothalame-hypofysaire as geen CRH of ACTH secreteert. Meest voorkomende oorzaak is chronische administratie van glucocorticoïden die de as onderdrukken.

Symptomen worden deels verklaard door de glucocorticoid deficiëntie die vermoeidheid, malaise, gewichtsverlies, gastro-intestinale stoornissen en postprandiale hypoglycemie met zich meebrengt. Typisch is ook de hyperpegmentatie door toedoen van melanocyten-stimulerend hormoon. Ten tweede zal er hypoaldosteronisme optreden resulterend in hyperkaliemie en hyponatriemie. 

Hyperfunctie van de bijnierschors

• Hyperfunctie/hypertrofie van de bijnierschors zal leiden tot een verhoogde productie van cortisol. Dit wordt Cushing syndroom genoemd.  Zeer vaak is de oorzaak iatrogeen door exogene toediening van steroïden. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt door o.a. obesitas, ‘moon face’, hypertensie, hirsutisme. Men maakt onderscheid tussen ACTH-afhankelijk en ACTH-onafhankelijk Cushing syndroom. 
• Wanneer de adrenale hypertrofie veroorzaakt wordt door een verhoogde ACTH secretie ter hoogte van de hypothalamo-hypofysaire of ter hoogte van de longen, is het ACTH-afhankelijk. Voorbeelden zijn de ziekte van Cushing, meestal een ACTH-secreterende tumor en ectopische ACTH-productie ter hoogte van de longen. In deze gevallen zal de concentratie aan ACTH verhoogd zijn. 
• Wordt de adrenale hypertrofie veroorzaakt door bv. een adrenocorticale tumor dan zal de ACTH concentratie verlaagd zijn.

Intact ACTH is onstabiel in serum en plasma omdat het antigeen wordt afgebroken door verschillende proteases. ACTH breekt minder snel af in EDTA-plasma (t1/2 = 10 uur) dan in serum (t1/2 = 30 min).

Daarom steeds enkel diepgevroren EDTA plasma gebruiken.

pg/ml

Radio-immunoassay (RIA)

0.5 mL

EDTA-plasma op ijs